Ontvang onze nieuwsbrief:

Verslag De Bastei: Innovatief bouwen tussen archeologie

De Bastei in aanbouw, gezien vanaf de achterliggende Valkhof-heuvel (foto's: Henk Wind)
De nieuwe gesloten voorzijde bestaat uit een achteroverhellende gebogen muur Nieuwe entree met historisch metselwerk en kolommen van douglas boomstammen op stalen sokkels De entree gaat onder de straat, tussen archeologische resten, door De straat is in een betonnen bak gelegd, die eveneens wordt ondersteund door boomstamkolommen

27 september 2017: Verslag van Henk Wind - redacteur Bouwwereld - van het projectbezoek aan De Bastei te Nijmegen op 15 september 2017.


Verslag De Bastei: Innovatief bouwen tussen archeologie

Tien meter hoge stammen van douglas dragen de nieuwe inbouw in de bastei aan de Waalkade in Nijmegen. De inbouw ontsluit de historische bastei, waarvan vooral de binnenzijde redelijk intact is gebleven. Er is gebouwd tussen, over en op de archeologische resten.

In de jaren 80 werden aan de Waalkade in Nijmegen de oude resten van een toren herontdekt. In de loop der jaren waren deze resten geïntegreerd in allerlei bebouwing. De binnenzijde was gevuld met aarde, waardoor die redelijk intact was gebleven. De resten werden tentoongesteld als museum Stratemakerstoren. Dit museum wordt op dit moment herbouwd tot centrum voor natuur en cultuurhistorie De Bastei, dat in 2018 zijn deuren zal openen. De bouwplannen werden gaandeweg regelmatig aangepast doordat steeds meer archeologische vondsten werden gedaan. De toren bleek namelijk veel dieper aangelegd te zijn en het bleek een bastei te zijn, een grote hoefijzervormige toren met geschutstellingen in een vestingmuur.

 

Geen ingang
Architecten Marc van Roosmalen en Marlène van Gessel stonden voor de opdracht om voor het nieuwe museum zo veel mogelijk vierkante meters te creëren. De archeologische vondsten moesten worden ingepast als integraal onderdeel van het museum. En er moest ook nog een plek voor een entree worden gevonden. “Maar een verdedigingswerk heeft geen ingang”, vertelde Marc van Roosmalen bij een excursie voor leden van Booosting. Die mocht zich dus absoluut niet aan de voorzijde gaan bevinden. Daar wordt een nieuwe achteroverhellende halfronde muur gebouwd, die volledig gesloten is. Dit metselwerk is slechts een schil, maar moet wel massief ogen.

Glazen erker
Slechts op één plek wordt die massieve muur doorbroken, maar dan ook gelijk op een opvallende wijze. Die plek bevindt zich op de tweede en derde verdieping, boven de bovenkant van de historische bastei. Daar komt namelijk binnenkort een volglazen erker te hangen, die het publiek een unieke ervaring gaat geven en die binnen en buiten moet verbinden. ABT en Si-X zetten hoog in op de benodigde glastechniek om te komen tot minimale detailleringen.

De erker wordt twee meter breed en vijf meter hoog. De uitkraging is uiteindelijk beperkt tot 3,2 meter zodat de zijkanten uit één glasplaat te maken zijn. Slechts minimale kokertjes worden gebruikt om de glasplaten van de twee vloeren op te leggen, die middels een soort halfhoutse verbinding grotendeels tussen de kokers vallen. De vloeren werken hierdoor als schijven voor de windbelasting. De erker wordt min of meer ingeklemd tussen de tweede en de derde verdieping. De erker is echter hoger en vormt op de derde verdieping een glazen balkon. Dat wordt gedaan met de zelfde glasplaten van voor- en zijkanten. Daarvoor wordt de buitenruit van het isolatieglas langer gehouden dan de binnenruiten. Wat dan gelijk een enorme uitdaging is voor de maatvoering van met name de binnenruit.

Onder straat door
Voor de entree zijn Van Roosmalen en Van Gessel uitgeweken naar een plek in een een min of meer verloren hoek van de achterliggende heuvel van het Valkhof, waarop vroeger het bijbehorende bastion stond. Een smal weggetje scheidt de achterkant van De Bastei van de heuvel De Valkhof. De entree is in deze heuvelhoek gesitueerd. De glazen voorzijde is duidelijk te zien vanaf de Waalkade, vanwaaraf trappen naar de hoger gelegen stad voeren. Vanuit de entreehal gaan trappen naar beneden waar een onderdoorgang is gemaakt onder de straat door. Dat kon uitstekend doordat het middeleeuwse maaiveld vier meter lager bleek te liggen. Het betekende wel dat een betonnen bak gemaakt moest worden voor de straat en voor de aanpalende garages van de woningen naast De Bastei.

Geotechnisch was een en ander een behoorlijke uitdaging voor de ingenieurs van ABT, die ook nog moesten zorgen dat de kering van de achterliggende heuvel op orde bleef. Uiteindelijk is er voor gekozen om hiervoor gebruik te maken van CSM-wanden, waarbij diepe sleuven in de grond worden gefreesd. De CSM-wanden zijn versterkt met staalprofielen, die voldoende dekking moesten hebben voor een brandwerendheid van 90 minuten. Op sommige plekken zijn deze wanden met daarin allerlei oude grondresten nog duidelijk te zien. Ook is hiervoor een oude stadsmuur versterkt door er verticaal doorheen te boren en ankers te plaatsen. Op die manier kon ook de aanlegdiepte en de draagkracht van de grondslag daaronder worden bepaald.

Boomstammen als kolom
De inbouw aan de binnenzijde van de bastei is uitgevoerd met boomstammen en houten verdiepingsvloeren. Boven de historische hoogte van de bastei is verder gebouwd met eveneens boomstammen als kolommen, maar dan met betonvloeren. Bovenop staat een stalen dakopbouw. ABT gebruikte hiervoor douglas stammen van bijna tien meter lang. Om excentrische krachten te voorkomen moesten de stammen kaarsrecht zijn. De stammen zijn geleverd door Staatsbosbeheer. Omvang en houtsterkte moesten samen een brandwerendheid van 90 minuten garanderen.

Verbindingen boomstammen
Voor de verbinding van gelamineerde vloerbalken met de boomstammen heeft ABT een detail ontwikkeld waarbij een stalen T-plaat aan de boom geschroefd is met schroeven die 45 graden omhoog wijzen. Het lijf van de T is als slisplaat ingelaten in de gelamineerde liggers. De boomstammen staan op stalen sokkels en ook ter plaatse van de betonvloeren zijn stalen sokkels – met stekeinden – geplaatst. Op de betonvloer staat een volgende boomstam.

Gestapelde traptreden
Opvallend is ook de trap in het museum. Er is een wenteltrap gemaakt met een centrale spil, waaromheen betonnen treden zijn gestapeld. Doordat de traptreden onzichtbaar aan elkaar gekoppeld zijn met doken, ontstaat een massief geheel dat zichzelf vasthoudt. De trap is alleen om de kwart cirkel horizontaal afgesteund tegen de betonnen wanden.

 

Henk Wind
Redacteur Bouwwereld

 

aankondiging van deze activiteit

Naam:
Email:
Titel:
Commentaar:
Capcha:
Booosting platform voor koplopers in bouwinnovatie | T 06-2211 4701 | E info@booosting.nl | W www.booosting.nl