Verslag Virtual Reality
09 november 1993: Verslag van een reële activiteit over virtuele mogelijkheden in de architectuur bij instituut Calibre van de TU Eindhoven.
Verlosser van de terreur van: Virtual Reality!
Mijn bureau wordt gedomineerd door allerlei apparatuur waarmee ik op diverse manieren kan communiceren. Ik wil niet zeggen dat dit op een verantwoorde interactieve manier gebeurt. Want, stel ik wil wat lezen, dan schuif ik eerst mijn computer naar achteren en leg mijn toetsenbord bovenop het beeldscherm. Maar ook omgekeerd als ik wil schrijven, ben ik eerst bezig om mijn Home Interactive Telematics - een pc, fax en telefoon - om mij heen te rangschikken. Is er dan weer de mij bekende wanordelijke rust, dan kan ik werken . 'I want my desktop back', stelde prof Bill Buxton uit Toronto, Canada tijdens de onlangs gehouden conferentie 'Doors of Perception' in Amsterdam. Daar raakte hij volledig de kern van mijn fascinatie. Want inderdaad is het in mijn ogen waanzin dat de kantoorwerker het zo langzamerhand niet meer zonder een flink aantal vierkante meters bureau-oppervlak kan stellen. Nog meer was ik geraakt door zijn oplossing die een geheel blote 'keukentafel' toonde met een interactief tafelblad, waarachter iemand, volledig voorzien van alle vormen van moderne media, zat te werken.
Bij Calibre, instituut voor onderzoek en ontwikkeling op het gebied van CAD-toepassingen en presentatie- en simulatietechnieken in de bouw, werd op deze dinsdag aan zo'n zeventig bezoekers een boeiend programma over de verlossing van de terreur van de werkelijkheid, Virtual Reality, geboden. Jan Westra wrijft het er allemaal voorzichtig nog eens in: 'Met plezier haalt de mens allerlei technische verworvenheden als koelkasten, afzuigkappen, infrarood detectie lampen, digitale thermostaten, hoog rendementsketels, computers en ga zo maar door in huis. Maar het onderkomen zelf wordt behangen, gesaust, geputzt of bekleed met natuurlijke materialen of replicabeplating alsof het gebouwde sowieso niet serieus genomen wordt. Architectuur is de kunst van het bedekken van iets met iets anders om een derde iets te imiteren dat in wezen niet gewenst wordt (Eidlitz 1881 J. Het is voor deze negatieve kijk op de bouw dat Virtual Reality, met name voor die verhulling van de werkelijkheid, uitkomst kan bieden.'
vroeger
'Vroeger was intelligent heel gewoon. Tegenwoordig lijkt het als of elk apparaat waaraan iets meer dan een aan/uit-knop zit, intelligent is. In de VPRO serie 'Een schitterend ongeluk' wordt aangegeven dat intelligentie door een samenloop van omstandigheden tot de mens is gaan behoren. Intelligent is ook de regeleenheid die kan worden geprogrammeerd voor de uitvoering van een bepaalde functie. De vraag of technisch geavanceerde bouwwerken als intelligente produkten het welzijn van de gebruiker bevorderen, hangt als een zwaard boven de ontwikkelingen. Hoewel we het normaal vinden dat in een moderne motor tal van prestaties worden geleverd via meet- en regelsystemen, aarzelen we bij gebouwen. Weliswaar kunnen het huis, het kantoor, de flat en de winkel van de toekomst duiden op voortekenen van een nieuwe tijd, maar de vraag is of de toekomst kan worden toegeëigend, want wordt door de optelling van aansprekende prestaties de lol in het gebruik wel verhoogd? En hoe kwetsbaar worden we in onze toekomstige behuizingen wanneer door welk onvoorzien toekomstig toeval het licht uitgaat. Het intelligente dak van de badkamer kan niet meer worden gesloten hoe hard we ook schreeuwen. Dat zou een heel andere uitleg geven aan 'de betekenis van een schitterend ongeluk.'
Calibre begint met de architectuurgeschiedenis vanaf het zandkasteel. Welke media stonden ontwerpers ter beschikking? Vlug worden we door Jo Mantelers onderzoeker bij het instituut, van kleitabletten uit de 11e dynastie uit Egypte via pythagorische getallen, mystieke en metafysische gegevenheden geleid naar een tijdperk waarin de maquettes ter overtuiging van de opdrachtgever en later ter evaluatie van het ontwerp werden gebruikt. De perspectieftekening als herontdekking van een tweedimensionaal medium, wordt tijdens de industriële revolutie verdrongen door het gebruik van axonometrieën waarmee een ontwerp op veel manieren is te beschouwen. Niet veel later kneedt een 'data-glove' een model in de ruimte, en wordt de beschouwer in een virtuele wereld geplaatst. Voor je er kunt belanden zijn er kennelijk heel wat bergen te beklimmen. Walter Roelen, tevens onderzoeker bij Calibre, vertelt dat lang geleden alleen vakbroeders onder elkaar technische tekeningen konden lezen. De komst van de computer en de weergave van de platte representatie van tekeningen leek in eerste het instantie een stapje terug. Maar dat was maar heel even. Immers, in korte tijd vliegen we van de tweedimensionale vervanging van de tekenplank naar flatshading en beeldschermen met zo'n hoge concentratie aan beeldpunten, dat we de werkelijkheid nauwelijks meer van de schijnwerkelijkheid kunnen onderscheiden.
Door van een zelfde model, meerdere perspectieven te genereren en ze allemaal snel achter elkaar te plaatsen, komen we, met snelle systemen en de juiste ‘skills’ – het regende termen vanmiddag – bij animatie terecht. Animaties waarmee we de kwaliteit van een ontwerp kunnen presenteren, maar ook een zo realistisch mogelijk beeld kunnen visualiseren en simuleren, bijvoorbeeld om het gedrag van licht weer te geven. Het enige wat je hierbij nodig hebt is stereo om diepte en volumeverhoudingen te kunnen zien. Niet dat het aanbieden van stereo eenvoudig is, de resolutie is nog steeds niet hoog genoeg. Om je op de virtuele weg te begeven, moet je een echte, vrij onbeholpen helm opzetten. Uitdaging voor verbetering, dat blijkt ook uit het onderzoek naar het met behulp van laserstralen rechtstreeks projecteren van beelden op het oog. Voor de beweging worden handschoenen aangeboden die buiging en gebaren meten waarop de computer reageert. Calibre komt met het alternatie van een driedimensionale joystick.
groepssessie relaxen
Maar wat moet je nou als architect met al die schijnbare onwaarschijnlijkheden? Ontwerpen met Virtual Reality heeft positieve invloed op de kwaliteit van het gebouw, volgens Geert Smeltzer, directeur van Calibre. En: meten is weten, waarbij hij refereert aan een ontwerpomgeving die een terugkoppeling biedt, die aangeeft waar je mee bezig bent. Kwaliteit dus en een verbetering van de produktiviteit van het ontwerpen en het ontwerpproces. Smeltzer eindigt zijn betoog met een plaatje waarop mensen in Le Corbusier achtige stoelen liggen, met een moderne versie van de VR helm op. In eerste instantie deed het plaatje me denken aan een groepssessie relaxen. Maar het bleek een virtuele bouwvergadering, of nee, een reële bouwteamvergadering zonder tekeningen op tafel, maar met een virtueel blocnote in het virtuele gebouw, ter evaluatie, enfin…
Walter Lockefeer van architectenbureau Ima Summis uit Hulst was door Booosting gevraagd om tijdens deze bijeenkomst een tegenlezing te houden . Hij voelde zich, een muis, op bezoek in het hol van de leeuw. Onbezoldigd - voor Booosting-aangeslotenen de vierde 0 in relatie tot het 'mogen' houden van een tegenlezing - kwam hij met een spetterend verhaal dat bestond uit twee delen. Een tegendeel en een deel tegen.
virtuele spelletjes
Daar werden we gelijk al betrapt op onze geliefde hobby: 'literair vreemdgaan' . Nooit had hij gehoord van het woord 'tegenlezing', laat staan dat Van Dale of enig ander literair verantwoord intellect dat heeft; een tegenlezing is een typisch Booosting-produkt, al dan niet industrieel vervaardigd. Het leek Walter zinnig om de, toehoorders, vrijwillig aanwezig of niet, te larderen het 'iets te laten zien wat er wel is'. De middelen die gehanteerd worden bij normale, dus niet tegenlezingen, video's, dia's, sheets, en nu ook joysticks en helmen zijn niet geschikt, mits ze onduidelijk genoeg zijn en mits het apparaat niet zoals bij normale diavoorstellingen hapert. De dia's die werden gepresenteerd, kwamen schots en scheef en soms ook op zijn kop, als ze al kwamen, de ruimte in. De zaal werd niet eens verduisterd. Even dacht Walter nog aan virtuele spelletjes met blinddoeken, maar was bang voor hen die onder het lapje zouden gluren en derhalve hem voor het lapje zouden houden. We zitten nog steeds in het tegendeel. Met Sonneveld in zijn achterhoofd prees de deconstructivist - hoe kon het ook anders - de organisatie, Virtual Reality en de tegenlezing de hemel in. Immers, bij een vleugje deconstructivisme hoeft niets te kloppen. In zijn deel tegen, citeert hij Cicero, die 2000 jaar geleden de gevleugelde woorden sprak: 'de waarheid, werkelijkheid is onbereikbaar'. En hij voegde hieraan toe: 'maar men kan tot waarschijnlijkheid komen'. Haptics en kinetics. Met een gefingeerd handje nemen we in de virtuele woning de barkruk op en wandelen er mee weg. Ray Birdwhistell schreef in zijn boek: 'Introduction to kinetics' (1952) onder andere dat er meer dan 700.000 verschillende signalen met het lichaam kunnen worden waargenomen. Ga daar als Virtual Reality ontwerper maar aanstaan. Na een opsomming van de geweldige, zo niet ongelofelijke capaciteit van onze cellen, bloedbanen en hersenen, valt Lockefeers' stelling dat we tussen die onwaarschijnlijke illusie die de werkelijkheid heet, nu nog een extra illusie, Virtual Reality plaatsen, als een bijna loodzware deken op me. Waar zijn we mee bezig? Om Walter Lockefeer te citeren: 'Als immers de waarheid een illusie is, waarvan we vergeten zijn dat het een illusie is, wat maakt een illusie meer of minder dan nog uit?'
Anneke van Dijk
coördinator Booosting
aankondiging van deze activiteit