mOOOi, mijns inziens #1: The Western Morning News

01 januari 1994: Een nieuwe rubriek: mOOOi, mijns inziens. Onder het motto inspireer de lezer met een commentaar, een belijdenis haast, waarin mooi de hoofdrol speelt uiteraard binnen het kader van het aandachtsveld van Booosting. Een onbezonnen moment en je zegt ja en wordt vervolgens in stilte gepijnigd met de vraag wat echt mooi is. Deze mOOOi is van architect Jan Westra.

mOOOi, mijns inziens #1
The Western Morning News

Wim Crouwel heeft ooit een prachtige lezing gehouden over de mooie lelijkheid van Nederland waarin tal van referenties werden betrokken die de betrekkelijkheid van de schoonheid als ideaalbeeld onderstreepten. Een intellectuele omkering die de toehoorde aanscheept op zijn waarneming met betrekking tot wat mooi is. In het Russisch zijn, zo heb ik begrepen, de woorden mooi en rood in oorsprong synoniem. Het Rode Plein is dus ook niet rood (het is grijs met een vage rode wand als begrenzing van het Kremlin) maar het is vooral mooi. En als je erover nadenkt, zoals Piet Grijs dat enige tijd geleden in zij column in de Volkskrant deed, dan is er veel voor te zeggen dat de zeggingskracht van kleuren apart en in combinaties kunnen worden betiteld als mooi. Stemmig zwart met hier en daar een rood spoor in het grijs bijvoorbeeld. In onze taal blijkt de herkomst niet zo duidelijk. Etymologisch kan het worden teruggevoerd op het verbasterde latijnse mundus: rein, zuiver, gewassen. Dus hoewel we het woord te pas en te onpas gebruiken, kan het geen kwaad het hier ten behoeve van de column die door de aangeslotenen geschreven gaat worden, de betekenis te verduidelijken. mOOOi is persoonlijk, dat maken de begin- en eindletter als afkorting duidelijk. Daartussen hoort de glimlach dan wel de verbazing omtrent het onderwerp dat men aansnijdt. De glimlach als gebaar van herkenning: de betekenis van de zaak of het object wordt in zijn volle omvang duidelijk, maar soms misschien pas na verloop van tijd. De verbazing als blijk van -verhulde- bewondering voor de prestatie die in zo’n geval grootser uitvalt dan je voor mogelijk had gehouden. Het concept is waarlijk waar gemaakt. Het concept waarin het beeld, de uitstraling, de betekenis of hoe we het ook willen noemen, architectuur wellicht, wordt versterkt en uitgedragen door de techniek. Ik zou dat het technisch concept willen noemen.

Het technisch concept krijgt naar mijn mening tegenwoordig gestalte in de verrijking van de opgave. De opgave wordt niet langer begrepen als een verlangd antwoord op de eisen en prestaties, ook niet als een stroomlijning van de bouwproductie, maar de opgave wordt gezien als een complex dat bestaat uit elkaar overlappende verzamelingen. Hierin vinden functie, vorm, techniek, constructie en teken elkaar. Het is die versmelting waarin ik in het begin op doelde die het tegenwoordig technisch concept zo interessant kan maken. De ontwerpers die zich laten inspireren door de uitdaging hun gedachtegoed op eigen wijze te realiseren, noem ik archineers. Zijn onderscheiden zich van de productarchitecten doordat juist het concept, het beeldend vermogen de achterliggende gedachten thematisch te kunnen definiëren aan het resultaat valt af te lezen. Die ontwerpers hebben van huis uit een sterke binding met de techniek, zoals de smid Jean Prouvé en de meubelmaker Konrad Wachsmann, of bouwen na verloop van tijd een innige relatie op met de techniek zoals Renzo Piano en Norman Foster. Essentieel bij deze categorie ontwerpers is dat niet bij voorbaat de technische graadmeters worden vastgesteld. Zij worden steeds als een delicaat gerecht opnieuw geselecteerd.

Daarbij is sprake van een:
• eenheid in concept, productie en gebruik
• toepassing van de techniek die geselecteerd en geoptimalisseerd is
• plan dat experimenteel is op onderdelen en facetten
• gebouwproduct met uitstraling naar een meer verbreide toepassing

Als voorbeeld is de huid die het gezicht bepaalt van de The Western Morning News (ontwerp: Nicholas Grimshaw) opgenomen. De afbeelding verraadt de wijze waarop het concept wordt ondervraagd. De gevel neigt tuitelig naar voren, maar wordt in haar val geremd door de ophanging van de dakconstructie. Het is een van de eerste voorbeelden die ik heb gezien van een toepassing van een glazen huid die de ontsnapping aan de gebruikelijke stijl- en regelwerk te volle demonstreert. Evenzo als bij het gebouw van de Financial Times wordt de ophanging van de glasgevel puntsgewijs ondersteund met boemerangachtige elementen die aan de kolommen zijn gestoken.

Het proces kan herkend worden op de integratie tussen constructie en productie, op de totaalvorm die wordt vertaald als een verzameling knooppunten, maar ook op het bevestigingsmiddel dat meer bevestigt dan het onderdeel alleen. Het is een illustratie van creatief technisch ontwerpwerk waarin het totale gebouwde product wordt begrepen als een verzameling bouwproducten die elk voor zich in balans zijn met le grand concept. Dergelijke projecten kunnen als lichtend voorbeeld worden beschouwd voor ontwikkelingen die later als aan bod op de markt verschijnen. Het is een verschijnsel dat zich in het recente verleden regelmatig heeft voorgedaan. De opgespannen glasconstructies, de glazen liften, individuele klimaatregeling, tuiconstructies, balustrades en zonnenluifels, ze zijn na bezongen te zijn in de media uiteindelijk in de catalogus terechtgekomen. Het is een bijzonder door productontwikkeling, omdat het product niet alleen als vervanging van het gebruikelijke dient, maar in uitwerking en na toepassing een vergaande invloed heeft op de productie en de kwaliteit van het gebouwproduct. De techniek lijkt in zulke ontwikkelingen slechts een tijdelijk obstakel. Het concept en de acceptatie daar gaat het om. Voor de smulpapen onder ons: The Arup Journal, nummer 4, 1993. Het gebouw staat aan de weg tussen Plymouth en Tavistock. Het is echt mOOOi!

Jan Westra

Deze mOOOi mijns inziens is verschenen in de

Booosting Nieuwsbrief #21 van januari 1994.