De keuken als voorbeeld

01 augustus 1992: Booosting organiseert op 9 september een bijeenkomst bij/met Bruynzeel Keukens en Kasten te Bergen op Zoom. Vice-voorzitter en architect Eric Vreedenburgh schreef in dit kader 'De keuken als voorbeeld'.

De keuken als voorbeeld

De Romeinse architectuurtheoreticus Vitruvius omschreef de woning als de plaats waar het vuur bewaard werd. De keuken was bij uitstek die plek. De ontwikkeling van deze plek van het vuur tot de moderne smart kitchen is een van de voorbeelden waar industrialisatie in het bouwen tot een succes heeft geleid. We zien hier hoe de keuken zich ontwikkeld heeft van een projectgebonden bouwkundig element tot een projectongebonden consumentenartikel (gelijk een meubelstuk) die men in een showroom kan uitkiezen.

In het begin van onze jaartelling was er geen aparte keukenruimte. Verschillende woonactiviteiten als koken, eten, slapen, samenzijn en diverse werkzaamheden speelden zich af in één en dezelfde ruimte. De schouw vormde de spil van deze activiteiten.
De wooncultuur ontwikkelde zich in de loop der tijd, waarbij er een differentiatie van ruimtes optrad. Pas na de Middeleeuwen zien we dat het koken in een afgescheiden deel van de woning gaat plaatsvinden.
Als we nu een grote stap naar de twintigste eeuw maken zien we dat door een voortgaande rationalisering van het wonen, de keuken steeds meer gemechaniseerd wordt. Het symbool voor de keuken uit de jaren '50 is, niet meer de schouw maar de koelkast. Samen met de wasmachine en de stofzuiger vormden dit de ikonen voor de moderne huisvrouw. Als reactie op deze functionele reductie ziet men in de laatste decennia een grote diversificatie van keukens ontstaan. De verschillende type keukens onderscheiden zich niet alleen in functies, prijs en afmetingen maar vooral ook in vormgeving. Keukens behoren net als meubels tot de inrichting van de woning. Het zijn alleen technische meubels die aangesloten moeten worden op een leidingstopcontact. De nieuwe generaties keukens zullen in mijn opvatting ook bestaan uit stekkerklare woontoestellen (zie Booosting Nieuwsbrief #4 1990).

American woman's home
Eén van de eerste aanzetten om tot een rationele organisatie en inrichting van de keuken te komen, werd in 1869 gegeven door Catherine Beecher en haar zuster Harriet Beecher Stowe (de schrijfster van Uncle Tom's Cabin). In hun studie 'The American Woman's Home' uit 1869 dienden de kombuiskeukens voor treinen en schepen als voorbeeld. Geïnspireerd door de industrie zien we in de jaren twintig verschillende architecten zich actief met de organisatie en produktie van de woningen gaan bezighouden. Er ontstaan nieuwe typologieën van woningen waar door middel van een zonering een strenge scheiding tussen de voorzieningen en de leefruimtes gemaakt werden. Architecten als W. Gropius, J.J.P. Oud, L.H. de Koninck, Le Corbusier samen met Charlotte Parriand hielden zich in Europa nadrukkelijk met de keukenorganisatie bezig.
In 1926 werd de beroemde Frankfurter keuken naar ontwerp van Grete Schütte-Lihotzky gepresenteerd. Deze werd in 1928 door de Haagse afdeling van de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen tentoongesteld, waarop de architect J.W. Janzen zijn Holland keuken baseerde. Deze keuken en de Cubex keuken van de Belgische architect L.H. de Koninck vormden de voorlopers voor de beroemde Bruynzeel keuken uit 1938, ontworpen door Piet Zwart.

Verscheidenheid
Sinds de keuken zich verzelfstandigd heeft tot een autonoom en industrieel vervaardigd produkt, is de verscheidenheid alleen maar toegenomen. In eerste instantie werd de grote· verscheidenheid bereikt door normering (bijvoorbeeld de Holland norm voor keukens). Door deze normering konden modulaire varianten ontwikkeld worden en door het principe van vast en variabel kon men de keuken in verschillende uitvoeringen leveren; de romp is standaard terwijl de deurtjes in verschillende varianten voor verschillende lifestyles ontwikkeld worden.

Daarnaast ziet men vanaf de jaren '60 ook keukens c.q. keukenonderdelen, die uit een matrijs inclusief de leidingen 'stekkerklaar' aangeleverd worden. Door de marktdifferentiaties ziet men nu een groot onderscheid in zgn. projectkeukens en de specifieke maatkeukens die ook in vormgeving veel expressiever zijn (Ciatti, Bulthaup, Kromo). Deze tweedeling is bij Bruynzeel op een bescheiden wijze terug te vinden in twee gescheiden produktielijnen: de machinale werkplaats en de speciale werkplaats. In de machinale werkplaats worden de standaard projectkeukens geprodceerd; in de speciale werkplaats worden de luxe aanbouw­ keukens voor individuele toepassingen vervaardigd. Jaarlijks worden duizenden projectkeukens in vele varianten gemaakt.

ir Eric Vreedenburgh
archipel ontwerpers

aankondiging van deze activiteit