Verslag projectbezoek aan Sport- en recreatiecentrum 'De Houtzagerij' in Den Haag

12 januari 1995: De Houtzagerij is voor Hagenezen een begrip, voor buitenstaanders niets anders dan een plek waar men 'van dik hout planken zaagt'. Dat laatste is zeker gebeurd in de Haagse Schilderswijk, waar de stadsvernieuwing bijzonder voortvarend ter hand werd genomen.

Doorzagen of sporten

Jouke Post vertelt: De wethouder kwam, zag en wilde de Schilderswijk en zijn ego strelen met een internationaal bekende architect. Exit wethouder. Arara Isozaki kwam, zag en maakte een veel te groot en te duur plan. Exit Isozaki. Post Ter Avest Architecten kwam, zag en overwon! Ze overwon de besloten prijsvraag nadat het plan van Isozaki definitief niet doorging, het kleine onvolkomenheidje van drie woningen die in de weg stonden en de scepsis van de Dienst Bouwen en Wonen van de Gemeente Den Haag over een transparant sportcentrum.

Isozaki
Isozaki maakte een fraai maar veel te duur ontwerp. Na sportcomplexen van miljarden Pesetas in Barcelona en miljoenen Yens in Tokio, moet hij vreemd opgekeken hebben van het luttele bedrag dat Den Haag ter beschikking had. Toen het plan verkleind en verschraald was, kon Isozaki niet langer achter het ontwerp staan, was ondertussen de wethouder vervangen en besloot de Gemeente zelf een plan te ontwikkelen. De bewonersorganisatie kon hier niet mee leven en besloot Post Ter Avest Architecten - die al was aangezocht om voor Isozaki de uitvoering te begeleiden - te vragen een alternatief plan te ontwerpen met het plan van Isozaki in het achterhoofd. Jouke Post maakte een ontwerp dat op weerstand stuitte van de nieuwe wethouder voor het slopen van drie in 1987 gebouwde woningen die in de weg stonden. Met een 'Onder mijn bewind worden geen woningen gesloopt' werd het plan opzij gezet en werden meerdere architectenbureaus gevraagd mee te dingen naar de opdracht, waaronder ook weer Isozaki. Iedereen diende een volledige geloofsbelijdenis in behalve Isozaki die volstond met één A4-tje met bouwprojecten in Europa en vooral de bouwsom. Het werd dus niet Isozaki maar Post Ter Avest Architecten. Bleef het probleem van de drie woningen. De huizen werden twee-en-zeventig meter verschoven. Prijzig dat wel, maar nog altijd een stuk goedkoper dan slopen en opnieuw opbouwen. Aldus de nieuwe Houtzagerij zoals die binnenkort zal worden opgeleverd.

transparantie
Op 12 januari 1995 bevinden we ons op de bouwplaats, we lopen bijna tot de knieën in de modder bij een gebouw waar werkelijk nog overal aan getimmerd werd. Toch was het mogelijk om een aardig overzicht van het gebouw te krijgen en te ervaren war het thema in het ontwerp was: namelijk transpiratie. Binnen en buiten moeten in elkaar overlopen. Een plein met een dak erop, meer niet. Eigenlijk zelfs minder; het dak moest ook transparant zijn. De organisatie van het gebouw leidde tot een duidelijke zonering. Eerst een strook met alle 'buiten' -activiteiten voor het gebouw, dan een strook met de sport-/feestzaal, de tropische tuin en het zwembad en vervolgens een strook met nevenruimten als verkleedruimten, douches, opslag, installaties etc., maar ook de kleinere sportzalen voor krachttraining. Deze zonering komt in de dakvorm terug. De grote programma-onderdelen bevinden zich onder een licht gebogen dak. De nevenruimten hebben een licht naar de gevel oplopend dak. Precies op de scheiding wordt het dak gedragen door taps toelopende kolommen - je zou zelfs kunnen spreken van zuilen - met een kapiteel van gegoten metaal. De sportzaal wordt gescheiden van het zwembad door de ingang en de in het verlengde liggende wintertuin. Hierdoor moet je vanaf de ingang eerst een trap op en over een loopbrug naar de dienstruimten. Vanaf de loopbrug heb je zicht op het gehele complex en de activiteiten die er plaatsvinden. Naast dit complex bevindt zich dan nog een Hammam (een Oosters badhuis) en een peuterspeelzaal.

l i a r - patroon
De gevels zijn transparant, behalve daar waar de zon teveel overstraling zou veroorzaken - en dus hinder voor de sporters. Hier is de gevel opgebouwd uit betonplaten met daarin ronde glazen bouwstenen, opgenomen in een hardhouten raamwerk en aan de binnenzijde een spouwblad van U-vormige glaspanelen. Dit geeft van buiten een zeer speelse gevel, maar binnen veroorzaakt het luipaard-patroon van het licht dat door de glazen bouwstenen op de glaspanelen valt een te druk beeld. Aan de bovenzijde volgt een glasstrook onder het dak. Ondanks het forse dakoverstek bij deze op de zuidzijde georiënteerde gevel, zorgt de winterse, lage zonnestand voor een fors contrastverschil met de onderliggende strook. Dit maakt dat de kampioenschappen badminton hier zeker nier zullen worden gehouden.

bekeken worden
Vreemder is het echter met de glasstrook onder de betonplaten. Ondanks dat hier veiligheidsglas is toegepast, kunnen voor het glas kunststof kanaalplaten worden neergelaten. Het bleek dat het glas niet bestand zou zijn tegen harde hockeyballen, de kunststof platen wel. Heel begrijpelijk allemaal, echter als tweede reden werd opgegeven dat niet alle gebruikers er prijs op stellen om zichtbaar te zijn tijdens het sporten. Maar dat was nu juist de reden waarom ze al dat glas wilden hebben. Het is leuk om mensen te zien sporten! Kennelijk is het een stuk minder leuk om bekeken te worden. En hoewel dit gedeeltelijk te maken heeft met de overtuiging van enige groepen allochtone gebruikers - je draagt geen hoofddoek om vervolgens in bikini door de Hobbemastraat te lopen - heeft dit natuurlijk ook alles te maken met onze lichaamscultis.

iets bijzonders
Nog even verder doorlagen? Eva Jiricna stelde in een lezing die ze ook voor vele Booostingleden hield, dat het zaak is om elk project iets bijzonders te doen, iets experimenteels. Een totaal experimenteel project is niet mogelijk, maar door iedere gelegenheid aan te pakken om kennis uit te bouwen, kom je tot vooruitgang en ontwikkeling. Is dat ook bij dit project gelukt? Jazeker. De gegoten metalen kolomkoppen zijn, hoewel geen volledig nieuwe ontwikkeling, wel degelijk als vernieuwend aan te merken. Het blijkt dat deze techniek voor kleine series uitstekend geschikt is om een interessante vorm te maken en een functioneel produkt oplevert. Het is jammer dar deze kolomkoppen vervolgens 'in' gemetseld worden doordat de muurtjes van betonstenen er op aansluiten. Waarom niet de muurtjes erachter langs geleidt of de aansluiting met een strook transparant materiaal gemaakt?

schitterend gebouw
Nog verder doorzagen? Nee. Want hoewel er genoeg kritiek te geven valt, is het gewoon een schitterend gebouw. Het benadrukt de kenmerkende lineaire structuur van de Schilderswijk, geeft een geheel eigen 'smoel' aan de Hobbemastraat en - mits het buitenterrein volgens plan wordt ingevuld - krijgt de Schilderswijk er een fraai stuk groen bij wat het altijd zo heeft ontbeerd. Het gebouw is eigentijds, maar heeft tegelijk het tijdloze dat 'goede vormgeving' kenmerkt. Of het gebouw als sportcentrum in functionele zin geslaagd is, is daarbij niet meer van belang. Of het gebouw een bijdrage zal leveren aan de architectuur van sportgebouwen in Nederland moet blijken. Zeker is dat 'de Houtzagerij' voor Den Haag en voor de Schilderswijker een begrip zal blijven. Of het dat ook voor de buitenstaander zal worden, zal hem een zorg zijn; gewoon lekker sporten!

Jaco Haartsen

TU Delft Faculteit Bouwkunde

aankondiging projectbezoek De Houtzagerij