Verslag 3 projectbezoek Circulair paviljoen ABN AMRO op 20 januari 2017

13 februari 2017: Het circulaire paviljoen dat voor het hoofdkantoor van ABN AMRO in Amsterdam wordt gebouwd krijgt ook een circulaire daktuin. Dat betekent dat in het ontwerp rekening wordt gehouden met het hergebruik van de restmaterialen. De zoektocht naar circulaire producten is nog moeilijk. De markt komt langzaam maar zeker in beweging.

De bewuste keuzes van circulair bouwen

De belangstelling voor het circulair paviljoen voor het hoofdkantoor van de ABN Amro aan de Zuidas in Amsterdam is groot. Projectarchitect Hans Hammink senior architect en associate bij de Architecten Cie, sprak half januari voor een vol Pakuis de Zwijger en enkele dagen later voor de leden van het innovatieplatform Booosting. Het is dan ook het eerste project in Nederland dat van A tot Z circulair wordt gebouwd.

Circulair bouwen streeft ernaar grondstoffen en materialen zo hoogwaardig mogelijk te gebruiken en maximaal te hergebruiken. Het vermindert de milieubelasting. Dit kan door de levensduur van gebouwen te verlengen, de grondstoffenketens te sluiten, CO₂-vermindering en het verminderen van het aantal benodigde bouwmaterialen. De film Before the flood van Leonardo di Caprio heeft wereldwijd de schaarste aan grondstoffen op de kaart gezet. In Nederland zijn diverse projectontwikkelaars en ontwerpers al gespecialiseerd. Circulair ontwerpen heeft consequenties voor het gebouw en dus ook het dak.

Hergebruik
Vanaf de eerste schetsen wordt bij circulair bouwen rekening gehouden met de consequenties van de keuze voor de jaren van gebruik en wat er met het gebouw gebeurt wanneer het een andere functie krijgt (of wordt gedemonteerd). Ook de gevolgen van de ontwerpkeuzes voor de omgeving worden nadrukkelijk meegenomen. Zo versterken groene daken ecosystemen in de gebouwde omgeving. Ze dragen bij aan het afvangen van fijnstof, het isoleren van gebouwen, het verminderen van hittestress in steden, het bufferen van water en het vergroten van de biodiversiteit.

De bouw van het nieuwe, duurzame paviljoen was al begonnen toen de ABN AMRO het project stillegde. Aanleiding was de sloop van het oude hoofdkantoor van Fortis, dat nog geen dertig jaar oud was. Hoewel het om fiscale redenen legitiem was, drong bij het management het besef door dat hier kostbare grondstoffen verspild werden. Zelfs voor de eens met zorg gekozen Italiaans marmeren gevel was via Marktplaats geen koper te vinden. Het moest anders met de nieuwbouw.

Hammink stelde voor de oplossing te zoeken in circulair bouwen. In twee weken tijd maakte de Architekten Cie. een voorstel. Hammink begon een zoektocht naar herbruikbare bouwmaterialen – zonder afwerklagen erop en een detaillering met demontabele verbindingen zonder kit of pur. Zo begon een zoektocht naar producten die aan het eind van de levensduur van het gebouw zo weer zouden kunnen worden toegepast in nieuwe architectuur. Er is ontworpen met liggers van lariks hout uit Limburgse bossen. In een overmaat, zodat ze later na afschaven alsnog in een handelsmaat te hergebruiken zijn. In het aangepaste ontwerp worden in de kelder puien gemaakt van oude kozijnen uit sloopwerken, oude stoeptegels, toegepaste trapleuningen, kabelgoten en brandslanghaspels (met herkeuring). Voor de geluidabsorptie zijn spijkerbroeken van bankmedewerkers verwerkt tot isolatieplaten, die tegen het plafond zijn bevestigd.

Daktuin
De kelder van het paviljoen gebruikt de bank als vergaderruimte. Het pand erboven krijgt een publiek toegankelijk deel, een ruimte voor lezingen en voordrachten en een dakterras met horeca. Ook voor de tuinontwerpers betekende het circulaire denken een nieuwe manier van nadenken over de materialen en de opbouw.

Voor Elwin de Vink, hoofd ontwerp en advies bij Donker Groen, was het een uitdaging die hij graag aanging. “Ook voor ons betekende de overstap naar circulariteit dat we nog bewustere keuzes moesten maken in het ontwerp en materiaalgebruik. Het belangrijkste aspect van die hele circulariteit is eigenlijk zo min mogelijk afval te creëren. Kijk of er al iets is, zodat het niet hoeft te worden geproduceerd, dat scheelt al heel veel. Vervolgens moet worden bedacht hoe het aan het eind van het gebruik weer beschikbaar kan komen.”

Zijn bedrijf realiseert de tuin voor de hoofdingang, die op de parkeergarage ligt, en de openbare daktuin op het paviljoen. “Normaal gesproken zou ik kiezen voor hergebruik van betontegels als bestratingsmateriaal,” zegt De Vink. “Maar over twintig, dertig jaar vergruist zo’n tegel en dan is die niet meer hoogwaardig te hergebruiken. We vonden de oplossing in Belgische kasseien. De bestrating die wielrenners haten, wordt in België steeds meer vervangen en de kasseien liggen op bergen te wachten op een nieuwe bestemming. Wij hebben ze doorgezaagd, zodat we een vlak oppervlak hebben en we leggen de stenen niet in beton, maar in een bed van hoogwaardig herbruikbaar glasschuim. Aan het eind van de gebruiksduur hebben we nog steeds goede stenen die mogelijk zelfs door schaarste meer waard zijn dan nu. Voor elk product dat we toepassen hebben we deze molen doorlopen.”

De bedrijven die circulair denken zijn nog niet makkelijk te vinden. De Vink: “Soms moet je het afdwingen: ‘als je niet wil, dan gaan we wel bij een ander’. En soms tref je juist ondernemers en producenten aan die met je meedenken en oplossingen aandragen. Bij elke laag van de dakopbouw zoeken we de meest circulaire oplossing. We maken afspraken met de leveranciers en leggen contractueel vast dat het product over 20 jaar dezelfde waarde heeft als vandaag. En dat is niet vreemd. De ABN Amro heeft bijvoorbeeld ook een 10-jarig contract over de prijs van papier met de papierleverancier. Met staal is dat wat moeilijker.”

De producten komen er; Joosten Ecodak ontwikkelt diverse circulaire dakproducten, Polygum geeft aan dat een kwart van het materiaal van een nieuwe generatie producten uit gerecycled materiaal bestaat en een éénlaags mechanisch bevestigd systeem kan voor 100% worden gerecycled. Ook voor de markt voor begroeide daken is het van belang om circulaire oplossingen aan te dragen. Sempergreen demonstreerde vorig jaar op het evenement Amsterdam Rainproof de duurzame werking van groene gevels. Voor circulair, ecologisch en klimaatbestendig bouwen heeft het bedrijf diverse groene oplossingen ontwikkeld. In de Green Deal Groene Daken 2 is de zoektocht naar maatschappelijk verantwoorde verdienmodellen in volle gang.

Zichtbaar circulair
“Bij dit project laten we de bezoekers zien dat de daktuin circulair is. Zo laten we een boombank in elkaar lassen van oude fietsen uit de Amsterdamse grachten en geeft een app uitleg over de toegepaste materialen en planten. Maar eigenlijk hoeft die circulariteit niet zichtbaar te zijn. Het is geen beperking bij het ontwerpen.”

Het viel De Vink tegen dat er nog zo weinig kwekers zijn die circulair denken. “Ze verschuilen zich achter de vraag van de markt. Een beetje als de plofkip. Voor onze begroeiing vonden we toch een aantal kwekers, waaronder één in Wageningen die een deel kweekt als heemtuin met de hulp van mensen met een beperking. Wij nemen zijn hele jaarproductie van 40.000 planten af.”

Het project zal op 1 september worden geopend. Circulair bouwen is de toekomst. Grote projectontwikkelaars vragen er al om. Eind januari tekenden 180 partijen in Den Haag het Nationaal Grondstoffenakkoord. Hierin staan afspraken om de Nederlandse economie te laten draaien op herbruikbare grondstoffen.

Dit artikel is geschreven door Ronald van Bochove van de Stichting Roof Update en verschenen in Roofs vakblad voor de dakensector (editie februari 2017).

aankondiging van dit projectbezoek