10 jaar Booosting - Jan Westra

22 oktober 1998: ONDERZOEK, ONDERZOCHT, ONDERVONDEN, Jan Westra over 10 jaar Booosting

ONDERZOEK, ONDERZOCHT, ONDERVONDEN


Onderzoek is voor creatieve lieden een vanzelfsprekende zaak. Een actie die leidt tot verbetering of vernieuwing kan niet zonder onderzoek. Tegelijkertijd is onderzoek op zich een beladen begrip, dat slechts in wetenschappelijke kringen gedijt. In die kringen staat meestal de bewijsvoering, de repeteerbaarheid en de gedegenheid centraal. Het onderzoek dient duidelijk te zijn verwoord in doel en methode. Het onderwerp is meestal beperkt en kan worden geplaatst binnen een groter geheel. Ontwerpers hebben de neiging zichzelf en hun onderzoek te overschatten. Zij zijn niet geremd door opvattingen over beperkingen, maar pakken liefst het onderzoek ontwerpend aan. Zo bestormen ze de wereld die hen irriteert. De ware pioniersgeest is in hun ogen af te lezen wanneer ze vertellen over het onderzoek (lees: uitvindingen) dat ze hebben uitgevoerd. Vaak betreft het een bijdrage op het terrein van de bouwwijzen en -produkten, soms betreft het een analytische of beschouwende studie van een fenomeen, zelden betreft het een fundamenteel onderzoek dat oorzaak en gevolg weet te achterhalen. De eigenaardigheid van de bouw belemmert dat structurele vernieuwingen van uit de bouw zelf komen. Die vernieuwingen komen van bedrijven en instellingen met een beduidend minder gespreide opstelling. Net heeft 3M haar onderzoek naar lichttransporterende en lichtreflecterende folie openbaar gemaakt. Volgens de resultaten kunnen straks ruimten die van daglicht zijn verstoken worden verlicht met lichtbuizen in plaats van met fluoricentiebuizen. Het merkwaardige is dat ontwerpers in hun droomverhalen reeds lang van dergelijke ontwikkelingen hebben verhaald en op haast kinderlijke wijze in hun projecten hebben geëxperimenteerd om een soortgelijk effect te beogen. Aandoenlijk heet dat dan later. Booosting onderzoek is er dus niet. De O staat eerder voor ontdekken of voor ontspruiten. Dat maakt de produkten niet minder interessant, maar zo lang er geen consensus bestaat over de doelstellingen op langere termijn in het licht van 'waar wij naar toe willen gaan met betrekking tot de bouw en haar producten', zullen de onderzoekers structureel vruchteloos blijven ontdekken en ontspruiten.

Booosting is toe aan een nieuwe uitdaging. Zij zou moeten bewerkstelligen dat er nog meer stelling wordt genomen met betrekking tot het kader waarin nieuwe technologieën kunnen worden geplaatst. Ondertussen trekken we verder en zullen ongetwijfeld originele gedachten worden omgezet in pakkende experimenten. Voor die enthousiaste pioniers die niet van opgeven weten laat ik 'mijn' spelregels ten aanzien van een nieuwe bouwwijze nog eens de revue passeren. Voor woning kan ook bouwprodukt gelezen worden. En omdat Booosting 10 jaar bestaat zijn ze ingepakt als betrof het een cadeautje.

In de bibliotheek van het Bouwfonds Nederlandse Gemeenten ligt een origineel exemplaar van Kelly's The Prefabrication of Housing. Het boek is aandachtig gelezen door iemand die beslagen op de markt wenst te komen met nieuwe produkten. Pontificaal is op de eerste bladzijde geschreven:
regel 1 Om succes te hebben in de markt moet het eerste produkt, het prototype op de best mogelijke locatie worden geplaatst.
Maar dat is niet altijd voldoende voor het succes van het prototype. Integendeel: er zijn voorbeelden waar de uitmuntende locatie in het nadeel werkt omdat de omgeving zich bedreigd voelt door de vreemde eend in de bijt. Dat leidt tot ongewenste reacties waardoor de ontwikkeling zichzelf uit de markt prijst.

regel 2 Zorg dat het prototype niet opvalt.
Gewoon is al gek genoeg. Dan zitten we op het spoor van de Japanse systeembouwer of zelfs industri#le bouwer die er voor zorgt dat het prototype uitstraalt wat de markt vraagt. Achter het behang ligt dan misschien een passende bouwwijze die het oog van de professional streelt. Deze marktgerichte benadering staat haaks op het prototype dat als resultaat verschijnt na oorspronkelijk denk- en doewerk. Ontmaskerd als succesformule staat de woning bibberend te wachten op commentaar. Pioniers, professionals en vooral politici dekken het experiment toe. Tot dat het stikt onder loftuitingen en kritiek.

regel 3 Het prototype moet zich profileren op de markt als een alternatief voor doelgroepen, niet als vervanging van het gangbare.
De inzet van het prototype als kritiek op de traditionele produktie van de huisvesting heeft nog nooit indruk gemaakt. Het prototype maakt niet duidelijk waar het voor staat en wat het kan betekenen. Het gelukkige gezin dat de harmonieuze levenswandel onder andere ontleent aan de prestatie van de bijzondere woning is langzamerhand een wrang beeld geworden. Wellicht had men eerder moeten inspelen op de andere vraag, namelijk naar woningen die juist de achterkant van de markt bedienen. Catastrofes en oorlogen verhogen de appreciatie voor de prestatie, zodat de status van de woning niet prevaleert.

regel 4 Er is geen markt voor alternatieven die gevestigde marktconforme oplossingen beconcurreren.
Het heeft geen zin een twee onder een kap te imiteren of een rijtje starters te bevechten. De produkten die dat wel doen komen hooguit in afgeschermde sectoren zoals de recreatieve of de agrarische aan bod. De produkten die zich wel degelijk profileren als een alternatief naast het bestaande aanbod komen voor uit een scherpe analyse van meestal het eigen perspectief van de ontwerpers. Deze woningen betitelen we meestal niet als prototype omdat ze niet bedoeld zijn om als voorbode te fungeren van een nulserie of produktielijn. Het zijn de ontwerpers zelf die het eigenzinnig onderkomen betrekken en daarmee de zwakte van het professionele prototype aangeven. Wij hebben er een aantal verzameld en buiten de zaal enigszins provocerend opgehangen. Natuurlijk het zijn geen alledaagse voorbeelden in alledaagse omstandigheden. Maar ze illustreren de kracht van een inspirerend ontwerp. Het technisch concept staat borg voor het woonconcept en anders om. Ontstaan vanuit een technisch/const!
ructief beginsel laat het prototype weinig ruimte voor een dergelijke relatie.

regel 5 De eersteling is gebaseerd op een technisch concept, het mist de vanzelfsprekende kwaliteit van een eenling.
De vraag waarom de traditionele bouwwijze steeds maar weer wordt onderworpen aan kritiek die als voedingsbodem dient voor nieuwe impulsen laat zich verklaren vanuit de geschiedenis van de huisvesting voor alle lagen. De woning als waar is een lucratief object in een pulserende, uitdijende markt. De grote onderneming, de grote instelling of stichting, naast de ontwikkelende creatieve partijen proberen keer op keer het voortouw te nemen. Het traditionele bouwbedrijf lijkt het nakijken te hebben, maar is de enige partij die uiteindelijk blijkt te overleven. Dat komt voor een gedeelte door het feit dat zij de flexibiliteit in de productie weet te bieden, zodat het ruimtelijk, architectonisch concept kan worden bewaakt.

Het is te hopen dat de onmogelijkheid om aan de vraag uit de markt te voldoen niet lang meer op zich laat wachten. De ontwikkeling kan het dan niet meer bij benen, het ontwerpen is overbodig, het onderwijs loopt alleen nog achter de feiten aan, maar het onderzoek leidt een nieuwe bloeiperiode in!

Jan Westra
Mede-oprichter Booosting

Deze visie is verschenen in de reader die is uitgegeven t.g.v. 10 jaar Booosting. De reader is voor €10 verzend- en administratiekosten te bestellen bij het secretariaat.

Lustrumprogramma 10 jaar Booosting