WALLPAPER

21 april 2009: WALLPAPER, een voorlezing in 7 berichten van Jan Brouwer als afsluiting van het projectbezoek aan The Wall in Utrecht.

WALLPAPER, een voorlezing in 7 berichten

Citaat van de schrijver Flanagan: “De spraak is de mens gegeven om zijn gedachten te verbergen”

1. De verdediging
Hoeveel stadsmuren heeft U al gezien en gefotografeerd tijdens Uw vakantietripjes? U bent onder de indruk geraakt door de fantastische bouwsels en de dreiging die er vanuit gaat. Anderzijds blijken ze bescherming te bieden aan de andere partij. Stadsmuren waren scheidingen tussen binnen en buiten. U zag zichzelf al staan tussen de kantelen met een emmer pek of hete olie om die leeg te kieperen over de vermaledijde vijand.
Stadswallen, Chinese muren, de Berlijnse Muur of de ommuring van een stad met een rare halve brug zoals Avignon geven een zekere bescherming. Maar wij hebben tegenwoordig andere verdedigingsstrategieën.
Is de vergelijking met een geluidswering wel een reële vergelijking, vraagt U zich af. Een geluidsscherm heeft in elk geval een verdedigend en beschermend karakter voor diegenen die er achter wonen.

2. De nieuwe stadsmuren
Langs de A2 in de buurt van Utrecht is op dit moment reeds sprake van een drietal spectaculaire verdedigingswerken. U heeft ze gezien nl. de Cockpit van Kas Oosterhuis, de 4.5 km van Aletta van Aalst en last but not least The Wall van Fons Verheijen. Ik noem deze voorbeelden spectaculair omdat de rest van de geluidsschermen in ons land nogal saai is, uitzonderingen daargelaten. Het zijn verdedigingswerken omdat we democratisch hebben vastgesteld dat onze vijand (de automobiel) ongeoorloofde aanvallen op de mens uitvoert. Diegenen die de aanval inzetten zijn overigens dezelfde wezens die zich beschermd en verdedigd willen zien. De vraag is hoelang dit gevecht nog moet worden gevoerd. Er zijn tekenen dat er binnen een aantal decennia een wapenstilstand zou kunnen worden getekend. Dan rijst de vraag wat we met die verdedigingswerken zullen moeten doen.

3. Het evenwicht
Het is enigszins cynisch om te constateren dat het zwaartepunt van de Cockpit wordt bezet door ongeveer de duurste voituren die er op de markt beschikbaar zijn. Ze zijn vanuit de auto op de A2 net niet goed zichtbaar. Het is bijna de metafoor van het Paard van Troje. Je laat de auto binnen het verdedigingsbolwerk terwijl het je grootste vijand is.
De 4.5 km van Aletta van Aalst is een echt verdedigingswerk. Vanuit de snelweg is niet te zien wat er zich achter het scherm afspeelt. De achterzijde ziet er ook totaal anders uit dan de voorzijde . Dat komt overigens overeen met de andere twee voorbeelden. De stalen achterconstructie van Aletta ziet er robuust uit en geeft de achterwonende burgers moed.
Hoe zit dat eigenlijk bij The Wall? De architect belooft ons vanaf de weg zicht op de gebeurtenissen in de stad er direct achter. Het programma biedt allerlei mogelijkheden tot visueel contact. Het zou aardig zijn als je bv. het winkelende publiek zou kunnen zien bewegen achter het glas. Dit in tegenstelling met de Cockpit waar het aantal mensen zeer beperkt zal zijn. Zeker in deze barre tijden. Als er al iemand beweegt dan zal dat een nerveuze verkoper zijn. Vooralsnog schemert er bij The Wall alleen een grijs-witte afscherming in een damwandprofiel vaag door het glas heen. Als dat zo blijft is er sprake van een misverstand tussen de ontwerper en de uitvoerende partij.
Maar het voornaamste is toch dat de stad en de automobiel elkaar proberen te benaderen. De stad laat enig zicht op zijn activiteiten toe. Deze toenadering is waardevol anders heb je als automobilist de indruk dat je jezelf door een verkeersriool beweegt. De vraag is: kan architectuur die indruk inderdaad wegnemen?

4. De verleiding

Heeft de architect getracht om de metafoor van de stugge beschermings- en verdedigingsconstructies uit de Middeleeuwen te vertalen in verleidende vormen van de 21ste eeuw? Vergelijking met het vrouwelijk schoon is hier misschien wel op zijn plek.

Maar waar verdedigen we ons eigenlijk tegen? U weet het wel: fijn stof, geluid en stank. Is het eigenlijk wel de moeite waard om zulke verleidelijke bouwsels te maken in deze vrolijke kleur of moeten we de robuustheid en stugheid in de constructies uitbeelden?
Vrouwelijke schepselen hebben altijd al een belangrijke rol in de strijd gehad. Laten we het daar maar op houden.

5. De uitdaging
Het snelwegsysteem is decennia lang een autonoom systeem geweest. De snelweg bleef met z’n poten van de stad af. Maar dat is veranderd. Ook de onderzijde van de weg is zelfs interessant aan het worden zoals in Zaandam onder de A8. Ook de prijsvraag “Het Snelweghuis” heeft ontwerpers aan het denken gezet. Uitgangspunt hier was: geen geluids- en stofproblemen meer. De integratie van de stad en de snelweg zou een feit kunnen worden. Wat bij The Wall schoorvoetend begint zou wel eens een trend kunnen worden.

6. De aanval
De infrastructuur heeft de charmeaanval op de architectuur inderdaad geopend. De hoeveelheid architecten die zich bezighoudt met het ontwerpen ervan neemt nog dagelijks toe. Voor sommige architectenbureaus is dat een uitkomst in deze barre tijden want je zult maar gespecialiseerd zijn in woningbouw. Het begon aarzelend met het Routeontwerp voor een aantal snelwegen waaronder overigens de A2. Daarna volgde er veelheid van ontwerpopdrachten.

7. De val
Wanneer wordt The Wall aan flarden geschoten? Zoals Nox de metselwerktoren langs de A27 op het Fort Altena door de minister van defensie wilde laten kapot schieten om op die manier een modern monument te creëren misschien?
Verplaatsen we ons straks met z’n allen met het openbaar vervoer? Het moderne station is bijna klaar om U te ontvangen. Zal dat de dood van de snelweg zijn? Zal er een enorme verwarring ontstaan zoals bij de bouw van de Toren van Babel? Of is de ontwikkeling van de techniek zodanig dat de auto er nog steeds is, maar dan anders?
Kunnen we misschien eindelijk de antigeluidrommel opruimen zoals van Gogh zijn slaapkamer opruimde?
Wordt The Wall verheven tot infrastructureel monument zoals sommige infrastructuren uit het verleden? Wie zal het zeggen.
Voorlopig verwerft de architect van The Wall een zekere roem met het ontwerp. Maar hoe lang nog?
Veel vragen dus.

De val van de Berlijnse muur was van historische betekenis. The fall of the Wall zal ik niet meer meemaken.
Maar het zou wel een mooi maatschappelijk statement zijn.

Jan Brouwer

Aankondiging en presentaties The Wall

Verslag projectbezoek The Wall