Syllabus Symposium Pioneers of the Past, Professionals of the Present

25 juni 1996: Jan Westra organiseerde vanuit zijn functie als Booosting voorzitter en decaan TU Eindhoven een symposium en expositie over industriële woningbouw. Hier de inleiding en een link naar de Syllabus over het prototype als prelude tot een nieuwe bouwwijze.

Syllabus Symposium Pioneers of the Past, Professionals of the Present

Inleiding

Juist in een tijd die wordt gekenmerkt door een onverbloemde vraag naar betaalbare, aanpasbare en duurzame woningen voor nijpende doelgroepen lijkt een bezinning op wat was en een kennis­ making met wat is bijzonder zinvol. Want we zijn hardleers, onwetend en naïef: zonder historisch besef stappen we keer op keer in -zo lijkt het- een experiment dat na enige tijd een geruisloos einde vindt in de collegedictaten van de universiteit of in het gunstigste geval het stadium van prototype haalt en daarmee zeer waarschijnlijk wordt bijgezet in de annalen van de industriële bouwwijze, die als de tijd er rijp voor lijkt door steeds wisselende partijen wordt aangeprezen als toekomstig heil.

Wij hebben het plan opgevat om de geschiedenis van het prototype als exemplaar van een vernieuwde bouwwijze en een aangepaste woonvorm te laten herleven en te voorzien van een commentaar dat past in deze tijd. Een confrontatie met de pioniers van het jonge verleden waarin opmerkelijke pogingen zijn ondernomen om het tij te keren. Deze pogingen genieten nog steeds veel aanzien en respect bij hen die vandaag de dag de moed niet hebben laten zinken en met onverschrokken ijver nog immer en steeds opnieuw een onderneming opzetten om tot een bevredigend resultaat te komen.

Ontwerpers van interessante bouwwijzen, ontwikkelaars van bijzondere woningen en onderzoekers van historische exemplaren timmeren niet aan de weg. Het antwoord dat mondjesmaat wordt gegeven als antwoord op een permanente vraag naar elegante huisvesting is weinig verbreid.
De casestudies zijn vaak gekleurd of verkleurd terwijl de authentieke gegevens nog te achterhalen zijn bij degenen die verantwoordelijk waren voor de ontwikkeling. Tegenwoordige pogingen worden zelden in verband gebracht met de historische exemplaren.

Wanneer het goed gaat met de samenleving wordt de bouwwijze bevroren.
De drang naar vernieuwing ontbreekt. De noodzaak om te experimenteren met andere bouwwijzen en woonvormen verstomt. Er is geen reden voor prototypen. Er is nauwelijks ruimte voor hobbyisten, laat staan voor pioniers. De regels worden angstvallig bewaakt, de subsidies verdeeld en iedereen lijkt gelukkig. Wanneer de nood hoog is en de gevestigde verhoudingen zijn ontregeld, vindt elke suggestie die wijst in de richting van een oplossing een gewillig oor. Voor ontwerper en ontwikkelaar zijn barre tijden gouden tijden. Illustere voorbeelden uit perioden waarin de maatschappelijke problemen als gevolg van oorlog of natuurramp moeten worden opgelost, laten zien dat onder druk van de context het experiment wordt gewaardeerd.

In Nederland zijn we niet bepaald verwend met prototypen.
De pogingen van Shell, DSM en Fokker in de jaren zestig waren buitengewoon interessant, maar luidden eveneens met het experiment ook de beëindiging van de ontwikkeling in. Het is nu 30 jaar later. De massawoningbouw is voorbij. De aanbodmarkt is een vraagmarkt geworden. De bewoner wordt als een volwassen consument beschouwd. Maar tegelijkertijd treedt gezinsverdunning, dubbele vergrijzing en herintreding op. De nieuwbouw voor zwakke partijen in de markt, zoals asielzoekers, ouderen en minder valide mensen is onbetaalbaar. De VINEX-lokaties staan voor de deur en nu al waart het spook van onafzienbare rijen tweekappers en hiphoppers met veel stoepgroente door de polder. De roep om een anders georganiseerde bouwproduktie of een produkt uit een andere sfeer wordt regelmatig gehoord.
Flexibiliteit, aanpasbaarheid, kwaliteit, hergebruiksgericht bouwen, variatie, duurzaamheid, levensduur en concurrerende prijzen zijn volgens deskundigen de 'nieuwe' sleutelwoorden.
Tijd voor nieuwe prototypen?

Aan de Technische Universiteit Eindhoven heeft de industrialisatie van de bouw en daarmee de belangstelling voor de bijzondere bouwwijze een belangrijke rol gespeeld.
Dat komt onder andere tot uiting in het onderwijs waar de spraakmakende exemplaren uit het verleden een prominente plaats innemen. Veel afstudeerders kiezen momenteel (weer) voor een onder­ werp dat terug te voeren is op de nimmer aflatende speurtocht van de professionals naar een verbeterde, vernieuwende bouwwijze. Zij treden daarmee in het voetspoor van illustere voorgangers die als Pionier een poging deden de aanval op de gangbare vaak versteende bouwwijze voor de woning in te zetten. Gropius, Wright, Le Corbusier, Prouvé, Wachsmann, Eames en later Piano, Ritchie, Hopkins en anderen hebben hoogstandjes gerealiseerd. De prototypen die hier worden geëtaleerd en besproken doen dat nadrukkelijk wel. Ze verwijzen eigenlijk minder naar zichzelf, dan naar het effect dat ze zouden kunnen bewerkstelligen. Het blijkt uiteraard dat de student als eerste aanzet de lijn van de ontwerpers kiest en minder of pas later de lijn van de ontwikkelaars. Zelden zijn ze te bewegen de rol van de onderzoeker aan te meten om op onderdelen de potentie en de prestatie tot op het bot te meten of te waarderen. Het prototype is ook in het onderwijs een ongemakkelijk stiefkindje gebleken dat zich nauwelijks laat benaderen.

De stichting bOOOsting is opgericht om in projecten en produktontwikkeling met bouwkundige en industriële ontwerpers in samenwerking met de industrie te laten zien dat het (wel) kan.
Op bescheiden schaal in eerste instantie, maar langzamerhand is er door de natuurlijke uitbreiding van de activiteiten en door een groeiende belangstelling en waardering voor bijzondere produkten en constructies sprake van een structurele vergroting van de bedding. De oprichters van de stichting bOOOsting behoorden tot de ontwerpers die de techniek niet op zijn beloop lieten. Daar waar vroegere pogingen in formele structuren stuk liepen op het vraagstuk van de positieverbetering van de bouwproduktie wordt binnen bOOOsting getracht vanaf de basis de partijen tot meer begrip voor elkaar te brengen.

Prototypen zijn eenmalig, maar bedoeld om uiteindelijk een gedegen produktie te bewerkstelligen. De geschiedenis leert dat een tweede (deftero) laat staan meerdere exemplaren in onze markt niet haalbaar bleken. Hoe staan de pioniers van destijds en de ontwikkelaars van tegenwoordige bouw­ wijzen en prototypen daar tegen over?
Immers, pioniers, prototypen en onvervalste experimenten vieren geen hoogtij meer. Langzamerhand dreigen de prototypen van destijds te verdwijnen in plichtmatige opsommingen in verhandelingen die opnieuw het industriële bouwen aankaarten. En dat terwijl de geestelijke vaders nog vrij rondlopen en sommige prototypen nog steeds in gebruik zijn. Zij zouden in hun toelichting kunnen terugkijken op het experiment en de uitgangspunten en beweegredenen kunnen evalueren.
Tegenwoordig wordt het experiment keurig in een bouwstroom van meer buitenissige uitingen geplaatst. En soms steekt de onderzoeksinstelling de nek uit met een pleidooi voor een andere bouwwijze. Het beeld is uiterst verwarrend. Technologie staat hoog in het vaandel.
Milieu en toekomst worden aan elkaar geknoopt. Eenvoudige aanpasbaarheid en demontage worden gepropageerd. Tegelijkertijd lijkt er onder druk van de omstandigheden een nieuwe lichting andere bouwwijzen aangedragen te worden. Het zijn pogingen van een andere aard, hetgeen al ras blijkt uit de naamgeving van de projecten waarin de naam van de industriële onderneming ontbreekt. Deze nieuwkomers op de markt zouden hun tegenwoordige aspiraties kenbaar kunnen maken.

Het kan een bijeenkomst worden waarvan de uitkomst als lesmateriaal voor volgende pogingen dient, waarin de intrinsieke waarde van de experimenten wordt getoetst, die bovenal het fenomeen waardeert en koestert en die verbroedert in de strijd voor een welsprekende oplossing.

Déja Vu?
Back to the Future?
Het verleden te verhelderen, de verwachtingen te toetsen.

Het leek me een interessante confrontatie .

Jan Westra

aankondiging van deze activiteit