mOOOi mijns inziens #16: Een ontzettend gebouw
01 november 1996: De rubriek mOOOi, mijns inziens heeft als motto: inspireer de lezer met een commentaar, een belijdenis haast, waarin mooi de hoofdrol speelt uiteraard binnen het kader van het aandachtsveld van Booosting. Een onbezonnen moment en je zegt ja en wordt vervolgens in stilte gepijnigd met de vraag wat echt mooi is. Deze mOOOi is van archineer Maarten Wllems.
Een ontzettend gebouw
Schoonheid (en schooonheid) is louter te associëren met visuele en auditieve stimuli. Geur, smaak en tastzin kennen gradaties in lekker en dat is wat anders. Whisky en een warme douche zijn lekker. Teksten, toneelstukken en taferelen zijn mooi. Een mooie wijn is eigenlijk lulkoek en alleen het weer snoept van beide walletjes.
‘En wat is schoonheid?’
‘Ontzetting.’
‘Mooi gezegd’, zei Julian. ‘Schoonheid is zelden zacht of troostrijk. Integendeel. Echte schoonheid is altijd schokkend.’ (Donna Tartt, De verborgen geschiedenis, pagina 45).
Een verfrissende en intrigrerende definitie van mooi (en moooi). Films, gedichten en landschappen schieten mij te binnen. Pulp Fiction van Quentin Tarantino. Een gevoel van gene en lichte walging zijn moeilijk te onderdrukken als je deze stortvloed aan geweld als mooi bestempelt. Of de ervaring om in een piroque de Dja-rivier in Zuid-Kameroen af te zakken. Absolute serene schoonheid terwijl je je leeg zweet en volkomen bent overgeleverd aan meedogenloos ongedierte en een hels klimaat. Schokkende schoonheid. Of het geschenk van Rosalie Loveling, eind vorige eeuw; een gedicht zoo lieflijk en teer als suikergoed, maar het gaat wel gewoon over een klein jongetje dat sterft. ‘De dood is de moeder van de schoonheid’ is misschien niet voor niets de eigenlijke inleiding in het citaat van Donna Tartt. Ontzetting, er is tenslotte al genoeg voorspelbaarheid in het leven. (Binnen vijf jaar is Jouke Post ook hoogleraar. Wedden?).
Maar architectuur? Schokkende bouwkunst; architectuur-adrenaline, PoMo-porno of High-Tech horror? Aanstootgevende gebouwen die de hartslag van het architectonisch denken versnelden. Bouwkunst als een emmer water in het gezicht van de tijdgeest. Pats! Gebouwen zonder echte precedenten. Op zoek naar Het Ontzettend Gebouw. Mondjesmaat, maar ze bestaan. Ik beperk me tot drie, in chronische (lees: meeste beklijvende) volgorde.
Glass House in New Canaan, Connecticut van Philip Johnson uit 1949. Hoeveel glas kan een huis verdragen of hoe weinig wand maakt een woning? Transparantie op het randje. De ultieme glazen schoenendoos met maar een massief element. Meer moet dat niet zijn.
Maison de Verre in Parijs van Pierre Chareau en Bernard Bijvoet (let op architecten met een naam van 7 letters) uit 1928-1932. Een volstrekt eenzaam gebouw; onbenaderbaar afgeschermd voor de geïnteresseerde architect, slechts eenmaal per maand mogen enkele ‘Vrienden van Maison de Verre’ de kluizenaar betreden (verboden te fotograferen).
Qua ruimtelijkheid, materiaaltoepassing en gekoesterde detaillering zonder zijn gelijke, noch als voorloper noch als navolger. Eenzaam, niet zielig. Het soort eenzaamheid dat voortvloeit uit overklassende eigenwijsheid. Zoals Glenn Gould onder pianisten en Bobby Fisher onder schakers. It’s lonely at the top.
Institut du Monde Arabe in Parijs van Jean Nouvel uit 1981-1987. Nouvel is een held, geen BNA-architect maar een DNA-architect; het moet in zijn genen zitten. Al zijn werk is vrijwel zonder uitzondering van een griezelig hoog niveau. De graad van perfectie zorgt er-voor dat ik me alleen kan storen aan pietluttigheden als het irritante haartje op zijn oorlel (cover van El Croquis) en de ogenschijnlijke gelijkenis met Frank Govers.
Schokkend is het IMA in de zin dat alles aan dit bouw-werk klopt. Vanaf de plattegrond van Parijs tot het bijna moleculaire niveau van detailleren aan de diafragma’s. En eenmaal binnen is het gebouw bovendien wat het belooft te zijn; een Arabische wereld.
Alles klopt. Het ontzettendste gebouw.
Maarten Willems
Deze mOOOi mijns inziens is verschenen in de
Booosting Nieuwsbrief #36 van november 1996