mOOOi mijns inziens #13: Is er toekomst voor systematisch versieren?

01 mei 1996: De rubriek mOOOi, mijns inziens inspireert de lezer met een commentaar, een belijdenis haast, waarin mooi de hoofdrol speelt uiteraard binnen het kader van het aandachtsveld van Booosting. Een onbezonnen moment en je zegt ja en wordt vervolgens in stilte gepijnigd met de vraag wat echt mooi is. Deze mOOOi is van produktontwikkelaar Jos Lichtenberg.

mOOOi mijns inziens #13
Is er toekomst voor systematisch versieren?

Het versieren van gebouwen als toevoeging op een structuur is uit. Gebouwen moeten een heldere, functionele structuur hebben, welke niet gecamoufleerd wordt door ornamentele of andere versieringen en waar versierd wordt, gebeurt dit met mate en met strakke hand. Het past als het ware niet in het mOOOdebeeld om te versieren. Omdat bouwen een welhaast onbetaalbare aktiviteit dreigt te worden zou de indruk kunnen ontstaan dat versiering er eigenlijk ook gewoon niet meer in zal zitten. Daartegenover staat dat de vermogende opdrachtgever juist daaraan status kan ontlenen. Ook is het denkbaar dat industriële aanbieders van gevelmaterialen (bekleding, stenen) versiersystemen ontwikkelen waarmee de ontwerpers binnen spelregels met slimme combinaties op de versiertoer kunnen. Daarmee kan een nieuwe markt met hoge toegevoegde waarde ontwikkeld worden.

Toen Antonio Gaudí in 1883 op 31-jarige leeftijd (!) de leiding over de bouw van de Sagrada Familia overnam, had hij reeds een trend in Barcelona gezet. Met name rijke industriëlen die zich graag met kunstenaars omgaven (de bekendste is de textielmagnaat Eusebi Güell), lieten onder andere woningen door Gaudí ontwerpen en bouwen. Bijvoorbeeld Casa Milà. Gaudí hanteerde daarbij een filosofie welke uitging van sterke logische structuren, ontleend aan de natuur (bomen en dergelijke), welke later rijkelijk werden versierd met beeltenissen, keramiek, etcetera. Vaker is de vergelijking gemaakt met het menselijk skelet, afgewerkt met spieren en huid.
Net als iedereen liet ook Gaudí zich inspireren door hetgeen er al was. Zo zitten er in z'n werk onmiskenbaar Barok en Art-Nouveau en in de beginfase ook Moorse elementen en perfectioneerde hij bij de Sagrada Familia de Gotiek. Zijn versierarchitectuur was des te opmerkelijker omdat elders in Europa net een juist meer zakelijk georiënteerde architectuur overheerste.

De opkomst van het materiaal staal voor ondermeer wintertuinen, industriegebouwen en natuurlijk de Eiffeltoren (Gaudí was overigens ook op de wereldtentoonstelling in Parijs vertegenwoordigd) is (afgezien van de smeedijzeren krulletjes en dergelijke) hiervoor illustratief. Gaudí kwam in 1926 door een tramongeluk om het leven. Juist in dat jaar stichtte Walter Gropius het Bauhaus.

Denk niet dat Gaudí zijn gang kon gaan door onbeperkte budgetten. Gaudí had juist regelmatig hieromtrent problemen met z'n opdrachtgevers. Verschillende broodheren haalden Gaudí ook van de opdracht af en lieten de projecten door andere 'bouwmeesters' afbouwen. Soms met desastreus resultaat, omdat men de constructieve uitgangspunten van hun voorganger onvoldoende beheerste. Instortingen zijn meermalen het gevolg geweest.

Het geld voor versiering was er kennelijk dus ook toen niet. In ieder geval niet bij elke opdracht. Toch was er een elite die het zich kon permitteren. Barcelona heeft er nu z'n gezicht voor een groot deel aan te danken. Als je de toeristische zuigkracht met alle economische aspecten van dien meerekent, is het Gaudí-oeuvre waarschijnlijk zelfs een uitstekende diepte-investering geweest, ook al zijn de investeringen nauwelijks door de stad Barcelona zelf gedragen. 

De vraag resteert nu wanneer de volgende versierder zich aandient. Waarschijnlijk speelt ook de angst voor kitsch of follies hierbij een rol. Wanneer er echter origineel en integer versierd wordt, bestaat dat gevaar niet. Er is moed nodig voor anti-modieuze ideeën. Wellicht een uitdaging voor industrie en ontwerpers (Booosting dus)?

Jos Lichtenberg

Buro A⁺, buro voor bouwproductontwikkeling

Deze mOOOi mijns inziens is verschenen in de

Booosting Nieuwsbrief #33 van mei 1996.

detail schoorstenen Sagrada Familia Barcelona