mOOOi, mijns inziens #5; door de ogen van...

01 november 1994: De rubriek mOOOi, mijns inziens heeft als motto: inspireer de lezer met een commentaar, een belijdenis haast, waarin mooi de hoofdrol speelt uiteraard binnen het kader van het aandachtsveld van Booosting. Een onbezonnen moment en je zegt ja en wordt vervolgens in stilte gepijnigd met de vraag wat echt mooi is. Deze moooi is van bouwkundige Henk van Laarhoven.

mOOOi, mijns inziens #5
door de ogen van Henk van Laarhoven

Voor mij is de schoonheid van architectuur recht evenredig met de mechanieke mogelijkheden van een gebouw, ofwel hoe meer er aan kan bewegen hoe mooier het wordt.

Echter er beweegt zo weinig aan gebouwen. Onder mechanieke mogelijkheden van een gebouw versta ik ook dat het gemakkelijk gemonteerd kan worden, weer uit elkaar kan etc., maar voornamelijk dat onderdelen eenvoudig en veelvoudig geproduceerd kunnen worden. En dat repetitie als vormtaal gebruikt wordt. Stations lenen zich daar prima voor, vooral perronoverkappingen, die zijn zo lekker lang.

In de tijd dat gietijzer nog een veelgebruikt bouwmateriaal was, ontstond die schoonheid vanzelf, ook al zaten er veel klinknagels in, Een kilootje meer of minder deed er niet toe en de dictatuur van de dorre rekenmeesters heerste er nog niet. Tegenwoordig lukt het zelden meer om repeterende schoonheid te creëren; bijna in alle stationsoverkappingen zie je niet meer dan de staalprofielencatalogus van de Hoogovens, door de dorpssmid aan elkaar gebakken.

Wie het wel is gelukt zich aan die buisprofielarchitectuur te onttrekken, Santiago Calatrava met het station Stadelhofen in Zürich. Extrusie-architectuur optima forma. Ook al waren de perrons kaarrecht geweest of liepen ze getorpedeerd als een bobbaan tegen een heuvel op, dan nog was deze overkapping optimaal geweest. Weliswaar bestaan de meeste onderdelen uit staalplaat, maar dan wel van 60 mm dik, materiaal waarvan we in Nederland alleen maar scheepsrompen maken voor ijsbrekers. En er beweegt in ieder geval iets. De toegangstrappen naar de perrons worden niet afgesloten met een Heras-hek, maar de overkapping wordt als een basculebrug over het trapgat neergelaten. Schoonheid van een industrieel product is voor mij recht evenredig met de mate van passiviteit van het product ofwel het wordt pas mooi als men het niet (meer) gebruikt. Kijk mar eens in de vitrines van Boymans-van Beuningen waar zelfs Tupperware en een Bic-balpen schoonheid gaan uitstralen.

Als voorbeeld van zo’ n industrieel product dat in ieder geval iets met de bouw te maken heeft, neem ik de originele eerste Workmate van Black & Decker (ontwerper is mij onbekend). Een stucadoortrapje verworden tot een compleet opvouwbare werkbank. Zo’ n Workmate bestaat uit ongeveer zesentwintig verschillende spuitgietonderdelen. Er zit dan ook geen gram aluminium teveel aan, maar de malkosten moeten enorm zijn geweest. Elk onderdeel is een vorm op zichzelf met de meest subtiele verstevigingen, bevestigingen en stelpootjes die samen een constructie vormen zoals alleen maanlanders eruit zien. Als je het complete ding hebt uitgeklapt (jammer genoeg gaat dat niet pneumatisch, op afstand bediend d.m.v. veelkleurige spiraalslangen en gepaard gaande met gesis zoals bij de luchtremmen van een vrachtwagen) en je hoofd in de ontstane ruimte steekt, waan je je onder een opvouwbare Eifeltoren, in een Atomium zonder bollen, boven op Lloyds zonder buitenhuid. Je ziet de duiven al tevreden koeren in de oksel van een verstijvingsschot.

Vorm bepaald door dat wat een constructie moet doen, niet door de modische gril van een vormgever. Helaas zijn ook de workmates van heden vervallen tot veredelde schragen van gevouwen blik. Het enige voordeel daarvan is dat plaatstaal langzaam vervormt onder een bouwvakker van 125 kg gegoten aluminium bezwijkt en breekt in een klap.

Henk van Laarhoven
Hubert-Jan Henket Architecten

Deze mOOOi mijns inziens is verschenen in de

Booosting Nieuwsbrief 25 van november 1994.