Verslag produktontwikkelingsbijeenkomst bij Brakel

01 oktober 1993: Op 14 september 1993 vond een produktontwikkelingsbijeenkomst in Hilversum plaats. Het doel van deze middag - waarvoor de Brakel lnterieurgroep zo genereus is geweest om als gastheer de kantine ter beschikking te stellen - was om deze belangrijke pijler van Booosting weer nieuw leven in te blazen. Hiertoe is een gevarieerd programma opgesteld. Lezingen over produktontwikkeling, financieringsmogelijkheden en vormen van samenwerking werden afgewisseld met presentaties van diverse ontwikkelingen van de verschillende projectteams. Hier het verslag van de bijeenkomst.

Verslag produktontwikkelingsbijeenkomst bij Brakel in het verlengde van de workshop Architectuur Maken II

Prikkelende activiteit voor innovatieve booosters

Bakstenen als luchtballon; het massieve moet bewegen
Het organische krijgt de overhand, aldus Peter Stut, industrieel ontwerper en docent aan de Academie voor Bouwkunst Minerva te Groningen tijdens zijn lezing. Een complete contradictie dreigt. Een pompende constructie die langzaam als een wolk voorbijtrekt. Wellicht, met onze beperkte fantasie, worden de bakstenen zo dun (aërogel?) uitgevoerd, dat een minimum aan 'stijggas' deze slechts ogenschijnlijk zware maar blijkbaar ijle massa omhoogstuwt en zwevend houdt? Met grote nadruk de ultieme wens van de mens demonstrerend: vrij-zwevend, niet suggestief maar werkelijk dynamisch, schijnbaar uit vertrouwde massabeelden en bestaande vertrouwde technologie opgebouwd, maar aangetast en wellicht aangevuld door biostructuren die daar onverbrekelijk bij horen: geboorte, groei, volle wasdom, reproductie en teloorgang. Wij zijn niet ver van het moment dat gebouwen en gebouwdelen zich zwevend manifesteren, niet als ballonnen, maar als grote dragende voor veel functies geschikte constructies, zo lijkt het tenminste na uitgebreide observaties in werkelijkheid en in vakliteratuur. Het lijkt een ultieme behoefte om naast de eventueel veel manifester en verfijnder dan voorheen geworden massa-architectuur gebouwen te ontwikkelen die zich zwevend, net boven het aardoppervlak, als minimum eis, kunnen manifesteren. Het noodlot van de massa, de constante radiale trekkracht overwonnen en schijnbaar niet meer aanwezig?
Tot zover rechtsreeks geput uit de verbeeldende voordracht. De spreker toonde de bijeenkomst van produktontwikkelaars waar de verbeelding in relatie met techniek toe kon leiden. Door zich niet tot bouwsels te beperken maar op gelijkwaardige wijze illustraties op velerlei gebieden te geven - bijvoorbeeld 'pyrotechnics' bij Mick Jagger on stage - ontstond een inspirerende sfeer. Met een verwijzing naar Paul Valery uit 1934 - die toen al stelde dat mensen in de 'toekomst' visuele en auditieve beelden met een gering gebaar kunnenlaten komen en gaan, net als nu (1934) water en gas ongemerkt de woning binnenkomen - werd de teerling geworpen en konden de projectteams vrijelijk de stand van zaken weergeven.

Booosting bouwproduktontwikkeIingen
Hierbij werden lopende, stopgezette en nieuwe produktontwikkelingen kort door vertegenwoordigers van de produktontwikkelingsteams gepresenteerd.

Lopende ontwikkelingen
Keuzekozijn door Jaap Koning
Participanten: NBM Amstelland, Brouwer + Koning, Architectenbureau Böhtlingk, lntal, TU Eindhoven en Alcoa Systems.
Het idee achter het keuzekozijn is een raamwerk te ontwikkelen waarin verschillende gevelindelingen en vormgevingen kunnen worden gerealiseerd. Het project kent een snelle gefaseerde stort en binnen een jaar was er een model. Steun en financiën komen van NBM Amstelland. Momenteel staat het project op de waakvlam. Adviezen en participatie om markttoetsing voort te zetten zijn welkom. Er wordt een project gezocht waar de keuzekozijnen kunnen worden toegepast.

Snelle afbouwsystemen voor de hoogbouw door Jouke Post
Participanten: Brakel lnterieurgroep, Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau, Archipel Ontwerpers, lntal, Post Ter Avest, Krupe Bomatex en Hiensch Engineering.
Het team werkt aan een systeem om in de hoogbouw, kantoorgebouwen sneller af te kunnen bouwen. Kenmerkend is het gebruik van minder mensen, minder tijd en keuzevrijheid t.a.v. plafondafwerkingen. Het project kent een langzaam rijpende start. Het concept nadert nu zijn voltooiing, waarna een model zal worden gemaakt. Markttoetsing tot nu toe is alleen verkennend geweest. Men gaat door tot demonstratie.

Media-eenheid door Marcel Vroom
Partcipanten: Holec Systemen en Componenten, Landmark, PGEM, Schlumberger.
In het huis van de toekomst is een werkend model van de vervanger van de huidige meterkast te zien. Nadat het ontwikkelingsbudget stagneerde, zijn nieuwe participanten gezocht. Er is een subsidieaanvraag ingediend in het kader van een PBTS-demonstratieproject Mechatronica voor de realisatie van een nulserie. Als de subsidie loskomt, zullen in 1995 in 10 prototypen worden neergezet.

Aanbouwserre door Gerbrand Bas
Participanten: Post Ter Avest, Nevanco, lntal, Holland Processing.
Het idee achter deze ontwikkeling is woonkamervergroting m.b.v. een aanbouwunit die in een keer aan de woning wordt gemonteerd. Het concept is getoetst en er bleek veel belangstelling op de markt. Met name bij de te kleine vooroorlogse woningbouw. Het team zoekt partners. Er worden geen risicodragende investeringen genomen. Als er een project komt, zal er gebouwd worden. Gezocht wordt een project waar ongeveer 20 prototypen kunnen worden gerealiseerd.

Gevels door Frank van Waes
Participanten: Architectenbureau Van Waes, lntal, Jan Brouwer Associates, Wolvega Panelen en de TU Eindhoven.
Men is bezig met de ontwikkeling van een modulair systeem waarmee verouderde kantoorgevels kunnen worden gerenoveerd. Bij ntal is de ontwikkeling in het CAD Systeem ingebracht. Het stadium van proefmodel wordt niet bereikt door onbekendheid met de markt. Men zoekt een proefproject en investeerders.

Stalen ramen door Henk van Laarhoven
Participanten: Hubert-Jan Henket Architecten, Landmark.
Men is met vier participanten begonnen en overgebleven met slechts twee. Het project bevindt zich in de ideefase, waarbij er gedacht wordt om een strak dun kozijn met weinig produktie­energie te maken. Staal lijkt het ideale materiaal. Gezocht wordt een participerend technisch bedrijf om tot een goed concept te komen.

Stopgezette ontwikkelingen
Automatische fietsenstalling door Jan Font Freide
Participanten: Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau, Holland Processing, Landmark.
Het idee van prefabunits ondergronds, is uitgewerkt en de markt, onder andere de NS, is benaderd. De NS was geïnteresseerd, echter de prijs per fiets - f5,00 - was veel te hoog. Los van dit project loopt er bij de NS een experiment met een carrousel. Dus geen basis in de markt.

Kapvoet door Frank van Waes
Participanten: Van Waes, Opstalan, Nevanco, Duisters, Wavin.
Het idee was te werken aan een koppelsysteem voor diverse kaphellingen. Door verschuiving (overname) van participanten (Caban werd Opstalan) is de ontwikkeling gestagneerd.

Driehoekige verhoogde vloerpanelen door Remco Brave
Participanten: Krupe Bomatex, Kees van der Hoeven, Karel Rosdorff, Peter de Wolf. Het idee was om een zwevende eenvoudig te stellen vloer te ontwikkelen op basis van driehoekige elementen. Het project is gestopt omdat bleek dat de produktie van de driehoekige platen moeilijk was en kostbaar om te zagen. Huidig marktaanbod heeft de ontwikkeling al gedeeltelijk ingehaald.

Dragende transparante kunststofconstructies door Jos Lobée
Participanten: Corsmit Raadgevend Ingenieursbureau, Architectenbureau Böhtlingk, Octatube Space Structures, TU Eindhoven, GE Plastics, ACN Constructeurs.
Het idee van ACN Constructeurs was om grote kunststof overspanningen zonder profielen te ontwikkelen, aangezien profielen hinderlijk zijn. Low budget onderzoek toonde aan dot dit zeer grote technische produktieproblemen zou opleveren, naast problemen met stijfheid van de profielen. Het project is gestopt nadat eenvoudig marktonderzoek aantoonde dat dit soort overspanningen zonder problemen met profielen gemaakt worden.

Goten door Gerbrand Bas
Participanten: Architectenbureau Van Waes, Holland Processing, TU Delft.
Het betreft hier onderzoek naar de mogelijkheden van opslag en afvoer van regenwater; een dakrand oplossing. Het project liep voorbeeldig. Er zijn 5 bijeenkomsten gehouden en er zijn geheimhoudingsverklaringen getekend. Wavin heeft destijds afgehaakt. Het project is gestopt omdat er sprake was van een afnemende markt. Echter tijdens de bijeenkomst meldden zich twee potentiële geïnteresseerde participanten, Enitor en lntal. Wellicht kan het project weer nieuw leven worden ingeblazen.

Nieuwe ontwikkelingen
Warmwaterterugwinning in woningen door Henk van Laarhoven
Het omslagpunt van energiegebruik komt steeds nader. Binnenkort zal ook de warmte uit restwater worden teruggewonnen. Gezocht worden participanten om tot een concept te komen.

Steenwol sandwichpanelen door Jan Krens
Produkt is inmiddels gereed. Samen met Rockwool heeft Jan Krens een nieuw binnendoossysteem volgens het bouwbesluit ontwikkeld. Het betreft een stalen sandwichpaneel met steenwol vulling. Het prototype is bij Rockwool gemaakt en getest op sterkte en brandwerendheid. Documentatie is voorhanden. Men zoekt alleen nog projecten om het produkt toe te kunnen passen.

Alternatief voor een schutting tegen het huis door Philip Teygeler
Het idee ontstond uit verzet tegen de vele kale Gamma schuttingen. Een kunststoffolie als schutting tussen woningen te plaatsen, waar beplanting tegen aan kan groeien. Gezocht worden participanten voor ontwikkeling.

Mediawand en Klimaateenheid door Marcel Vroom
Het idee is om een wand te ontwikkelen waarin zowel media­ als klimaateenheid en alle regelapparatuur zijn verwerkt. De klimaateenheid is inmiddels tot een schaalmodel uitgewerkt. Volgens een aantal aanwezigen zijn dergelijke systemen al op de markt. Gezocht worden participanten voor doorontwikkeling.

Elementen met eenduidige functies integreren met andere functies, bijvoorbeeld: deur wordt mediabox door Jan Westra
Het idee is om de opening, sluiting, doorgang en communicatie buiten het huis, binnen te herzien en niet uit te gaan van de deur met raampjes, brievenbus, sluitwerk en bel. Kortom, een voordeur waarin bestaande functies worden verenigd in een intelligent systeem. Gezocht worden participanten.

Pooolresearch
Jan Westra licht toe dat bij pooolresearch een tiental bedrijven samen kunnen deelnemen aan themaresearch gericht op de toekomst in de bouw. Hiervoor betalen de bedrijven een contributie. Met dit geld kan een projectleider worden aangesteld die verantwoordelijk is voor tussenrapportages en een eindrapportage, bijvoorbeeld in de vorm van een symposium. Tevens kunnen 'ingekleurde' rapporten cq. adviezen ten behoeve van de individuele partijen worden gemaakt.

Subsidies en financiële mogelijkheden voor de teams
Een ander onderwerp tijdens deze middag betreft de financiering. Behalve eigen financiële middelen bieden subsidies en kredieten soms uitkomst. Voor deze gelegenheid was de heer Eelke Pouwer, subsidie-adviseur van het bureau Pouwer & Schretlen uit Rotterdam, uitgenodigd met de vraag om wat meer te vertellen over de ins en outs van subsidies in relatie tot produktontwikkeling. Nadat een team een plan en begroting heeft uitgewerkt kunnen financiële middelen aangetrokken worden bij banken en ontwikkelingsmaatschappijen.
Aanvullende subsidies zijn alleen mogelijk op basis van het algemeen belang, gevolgd door politieke items, zoals momenteel het milieu. Aanvragen zijn zeer arbeidsintensief, dus is het raadzaam om voor een goede passing in de regeling te zorgen en is het uitermate belangrijk dat verzoeken op tijd worden ingediend. Subsidiebronnen zijn het Ministerie van EZ, VROM, WVC, Provincies en de Europese Gemeenschap. De meeste aanvragen lopen via Senter. Toch is het geld vaak niet het belangrijkste. De meeste projecten zouden ook zonder subsidie gerealiseerd kunnen worden; een subsidie geeft veel administratieve rompslomp. Een belangrijk voordeel is de samenwerking en inbedding in netwerken. Aanbevolen wordt samen te werken met niet-Nederlandse bedrijven. Dan is er veel geld beschikbaar. Booosting kan als stichting wellicht een expertstatus krijgen.

Tenslotte
De basis van de Booosting-produktontwikkelingen is en blijft dat iedereen vrij is om nieuwe ideeën te lanceren. Teams kunnen steun hebben aan bijvoorbeeld een faseringsmodel op het gebied van produktontwikkeling, zoals is geformuleerd door Jaap Koning en waarvan een kopie aan de betrokkenen is uitgedeeld tijdens de bijeenkomst. De teams worden gevraagd om kopieën van hun contracten (over financiën, rechten en geheimhouding) te sturen naar het secretariaat. In de komende maanden wordt er contact met de deelnemers opgenomen om te vragen naar de voortgang van ontwikkelingen en of er ideeën zijn. In januari 1994 wordt een volgende activiteit op het gebied van produktontwikkeling georganiseerd. Hierbij zal de nadruk vooral liggen op lopende en nieuwe ontwikkelingen.

ir Jouke Post
Post Ter Avest Architecten

deelnemers

•Industrieel ontwerper  F. Kramer •J. Riezebos - Rockwool •H. Nieberg - Plastica Plaat •P. Speijcken - Nijva •J. Font Freide - Cormsit R.I. •A. Al - Pieterman Hardglas •Architect E. Böhtlingk •Industrieel ontwerper J. Koning
•G. Lodder - Intersign •G. Bas - Holland Processing •J. Brehm en J. Beckers - NBM Amstelland •F. Spermon - Intal
•J. Krens - J. Krens bv •H. Tabak - Enitor •J. van Campen - Van Campen Bendings •W. van Suylekom - EGM architecten •Architect F. van Waes •W. Bronkhorst - Bergen Henegouwen •R. Brave - Krupe Bomatex •H. van Laarhoven - Hubert-Jan Henket architecten •L. Dorjee en P. Brand - Hoesch Bouwsystemen •W. van den Berg - Reynotrade •J. van Seventer - Sadef •J. Post - architectenbureau Post Ter Avest •J. Lobée - GE Plastics •M. Vroom - Landmark Design & Consult •J. de Voogd - Tj’ièn Design •E. Duim en T. Meijsters - Brakel Interieurgroep •W. Dammers - Bik Bouwprodukten •W. Lockefeer - Ima Summis •Ph. Teygeler - Polydak •J. Westra en R. van Sluys - TU Eindhoven

bijschriften
1. Romeins reuzenwerk
Romeinse toepassing om waterkracht op ongekende schaal voor de korenmolens te beteugelen.
2. Jas in de wind wordt zeil
Nijlschipper merkten dat zij nuiet hoefden te roeien als de wind onder hun kleren sloeg. Het eerste zeil heeft iets van de man die zijn mantel laat hangen van zijn armen
3. Muziek in de straten
Het orkest speelt in een afgesloten kamer van een theater. De muziek wordt in een grote akoestische hoorn opgevangen en naar buiten geleid
4. Turbine van fantasie
De turbine van de Italiaanse architect Branca toont een stoomketel in de vorm van een mensenhoofd die stoom tegen een schoepenrad blaast.

Geheim Frans wapen
Dit een van de eerstre telegaafverbindingen uit de 18e eeuw die Rijssel met Parijs verbond

Automatische portier
Deze 2000 jaar oude installatie van Heron opende automatisch de deuren van een Alexandrijnse tempel.

Gloed van karton

Voor het zoeken naar een goede gloeidraad voor zijn lamp gebruikte Edison o.a. hoefijzervormige kartonnetjes